Dağın İçindeki Saat
Zengin ve güçlü insanların, işadamları ve siyasetçilerin, özellikle de pahalı markaların mekanik saat modellerine olan düşkünlüğünü medyada çokça görüyoruz. Peki, dünyanın en zenginlerinden Amazon'un kurucusu Jeff Bezos nasıl bir saat kullanır? Birazdan bu soruya döneceğim, ama önce biraz ısınalım.
Long Now Vakfı 1996 yılında San Francisco'da kar amacı gütmeyen uzun-dönemli (zaman açısından) bir kültür enstitüsü (bir müze, kütüphane vs. gibi) olarak kurulmuş. Amacı günümüzün giderek hegemonyasını daha çok ilan eden daha hızlı/daha ucuz anlayışı yerine daha yavaş/daha iyi anlayışını yaygınlaştırmak ve düşünce skalamızı genişletmek. Vakfın kapsamı ve uzamı ise bu görüşleriyle uyumlu olarak 10,000 yıl olarak belirlenmiş ki kendileri tarihi de 5 haneli yazmayı tercih ediyor - örneğin onlara göre şu an 2021 değil 02021 yılındayız. Tarihi yazma ve zamanı gösterme biçimlerimiz ile onu nasıl algıladığımız ve bizi nasıl şekillendirdiği arasındaki dinamik ilişkiye gönderme yapan Long Now vizyonu ile bu ilişkiye dikkat çekiyor. Logosu da bununla bağlantılı olarak Roma rakamıyla 10,000'i ifade ediyor (üzerinde çizgi olan X).
 |
| Vakfın zaman anlayışı, Kaynak:https://longnow.org/ |
Zaman anlayışına ve zaman algısına yeni bir bakış getirmeye çalışan Long Now Vakfı, şimdiyi dün bugün ve yarını içine alan 3 gün, bugünleri geçmiş, gelecek ve içinde bulunduğumuz on yıl olarak toplamda 30 yıl, Long Now'ı (yani 'uzun' şimdi) ise geçmiş ve gelecek on bin yıl, yani toplamda 20,000 yıl olarak ele alıyor. Vakıf, bu zaman algısını benimseyerek gerçekten ilginç, uzun-vadeli projeler peşinde koşuyor. Bu projeler genel olarak insanlığın her türlü kültürel birikimini korumaya, uzun vadeli düşünmeye, özgür düşünme ve tartışmaya, geleceği hayal etme/koruma/tahmin etmeye hizmet ediyor.
Şimdi vakfı bir kenara koyalım ve ilk paragrafta bahsettiğim Jeff Bezos'a ve onun konumuz olan 'zamanı' takip etmesini sağlayan kol saatine geri dönelim. Bezos'un sık kullandığı saatlerden birinin 10 bin dolarlık Ulysse Nardin Dual Time olduğu belirtiliyor. Öte yandan bir diğer milyarder Bill Gates'in 70 dolarlık Casio taktığı söyleniyor. Elon Musk ise saat takmıyormuş. Bu isimlerin bu denli mütevazı tercihlerde bulunmalarının sebebi bu kadar materyal eşyalarla hava atmanın, onların bulunduğu zenginlik ve görgü derecesinde, muhtemelen çok da havalı olmuyor olması olabilir. Ulysse Nardin, Casio ya da boş bir bilek... bu insanlar için üçünün de en azından maddi açıdan pek bir farkı olmadığını söylemek yanlış olmaz. Onların bunun yerine yürüttükleri ya da finanse ettikleri projeleriyle ve daha maddeden bağımsız, yüklü oldukları anlamları, manevi özellikleri ile öne çıkan objelerle 'hava attıklarını' gözlemleyebiliriz.
Kendi içine dönük, sofistike, gizliliğe önem veren ve entelektüel bir profil çizen Bezos'un bir süredir, fazla gözler önüne sürmeden, ama kaskatı bir şekilde de gizlemeden yürüttüğü ve finanse ettiği bir projesi var. Tam da böyle, 'çılgın ve sofistike zengin' bir karakterin, kahve sohbetlerinde hava atmak için kullanacağı tarzdan bir proje. Evet, bu proje konumuz olduğu üzere, bir saat üzerine...
 |
| Batı Texas, Sierra Diablo Dağları, Kızılderililerce kutsal ve yaratılışın merkezi olarak kabul edilirdi. Kaynak: http://www.10000yearclock.net/learnmore.html |
Jeff Bezos, onlarca diğer projesinin yanında Texas'ta sahibi olduğu, bir zamanlar Texas Korucuları ile Kızılderililerin savaştığı çiftlik arazisinde kalan tepelerin derinliklerine bir saat yapmakla meşgul. Applied Minds'ın (bu şirketi ayrı bir yazıda incelemek gerekli) kurucusu, bilim adamı Danny Hillis'in fikir babası olduğu bu saati biraz inceleyelim.
İsmi 10,000 Yıl Saati. Fikir babası olan Danny Hillis, aynı zamanda yukarıda bahsettiğim Long Now Vakfının kurucularından ve yönetim kurulu üyelerinden biri. Kendisini mucit, girişimci, bilim adamı, yazar ve vizyoner olarak tanımlayan Hillis, bu saatle ilgili fikirlerinin gelişimini şöyle anlatmış:
"Bir çocukken insanlar 2000 senesinde ne olacağını konuşurlardı. Sonraki otuz yıl konuşmaya devam ettiler, şimdiyse kimse gelecek bir tarihten bahsetmiyor. Gelecek ise, hayatımın her senesi bir yıl küçülmeye devam ediyor. Bence artık insanların giderek küçülen bu gelecek hakkındaki zihinsel engelini aşmalarını sağlayacak uzun dönemli bir projeye başlamanın zamanı geldi. Büyük (Stonhenge gibi büyük) bir mekanik saat düşünün, öyle bir saat ki enerjisini mevsimsel sıcaklık değişikliklerinden alıyor. Senede bir kez tikleyen, yüzyılda bir çınlayan ve her bin senede bir içindeki guguk kuşunun dışarı çıktığı bir saat."
 |
| 10,000 Yıl Saati, Kaynak: https://longnow.org/clock/ |
Hillis'in vizyonuyla ve Bezos'un destekleriyle (40 milyon dolardan fazla olduğu söyleniyor) projeyi hayata geçirmek için çalışmalar çoktan başladıysa da henüz bitiş tarihiyle ilgili bilgi paylaşılmıyor. 150 metrelik saatin, 2 metrelik minik bir prototipi Londra Bilim Müzesinde sergileniyor. Saat 20,000 yılda 1 günlük bir hassasiyete sahip olacak şekilde tasarlandı. Şimdiden uzun bir süredir inşaat halinde olan saat bittiğinde halka açık olacak. Onu ziyaret etmek ise pek kolay olmayacak. Batı Texas'ta en yakın havalimanına saatler mesafede, bir dağ sırtında (Sierra Diablo Mountain Range -Şeytan Dağı Silsilesi) yer alıyor. Bezos'a göre saat uzun vadeli düşünmeyi temsil ediyor.
 |
| 10,000 Yıl Saati, Kaynak: https://longnow.org/clock/ |
Bittiğinde saati görmek için uzun ve yorucu bir dağ yürüyüşü yapmamız gerekecek. Ama bu yorgunluğa değecek gibi görünüyor.
Uzun yürüyüşün sonunda bir kayaya oyulmuş gizli bir çelik kapıya ulaşacağız önce. İçeri girince diğer bir kapı karşılayacak bizi. Bu şekilde içeriye toz, taş, vahşi hayvanların girmesi engellenmiş olacak. Tutamakları döndürerek içeri gireceğiz, kapı arkamızdan kapanacak.
İçerisi karanlık. Uzunca bir tüneldeyiz. En sonda küçük bir ışık emaresi var. Işığa ulaşıp yukarı baktığımızda 150 metre yüksekliğinde diklemesine uzanan üç buçuk metre çapında, içi çarklarla dolu bir yapıyı, yani 10,000 Yıl Saati'ni göreceğiz.
Yukarı uzanan boşluğun duvarına, dağın içi oyularak inşa edilmiş spiral merdiven ile yukarı, ışığa doğru tırmanacağız.
Yükselirken önce saatin harekete geçirici mekanizması olan boşluktaki yaklaşık beş tonluk karşı-ağırlığın yanından geçeceğiz. En son ne zaman kurulduğuna bağlı olarak, karşı-ağırlığa ulaşmak için yirmi metre kadar tırmanmamız gerekebilir.
 |
| Karşı ağırlık, Kaynak: https://longnow.org/clock/ |
Merdivenlerde yolumuza devam edince ikinci durağımız kurma dümeni olacak. İki, üç ziyaretçinin beraber itmesi ile kurulacak bu dümen vasıtastıyla karşı-ağırlık yukarıya doğru yükselmiş, yani saat kurulmuş olacak.
Saati kurduktan sonra tırmanışa devam edeceğiz ve sonraki yirmi metre boyunca dünyanın en yavaş ve ilkel, mekanik bilgisayarının yanından geçeceğiz. Bu bilgisayar, kendisini oluşturan çarkların kombinasyonları sayesinde onu kuran ziyaretçilerine sonraki yüzyıllar boyunca, yalnızca öğle vaktinde, güneş en tepedeyken günde bir kez, sahip olduğu 10 büyük çan ile eşsiz ve tekrar etmeyen bir melodi çalacak.
 |
| Melodi oluşturan bilgisayar ve çanlar, Kaynak: https://longnow.org/clock/ |
Merdivende yükselmeye devam ederken son olarak ana salonun yanından geçeceğiz. Saatin kadranı (yani yüzü) burada yer alıyor olacak. Yaklaşık iki buçuk metre çapında bir disk estetik bir biçimde astornomik zamanının döngüsünü, yıldız ve gezegenlerin hızını bize iletiyor olacak.
 |
| Saatin kadranı, Kaynak: https://longnow.org/clock/ |
Tam doğru zamanı görebilmek için ise saate bunu sormamız gerekecek. Çünkü kadran ona ulaştığımızda, enerjisini koruma amacıyla, bir önceki ziyaretçisi sorduğunda ona ne gösterdiyse orada takılı kalmış olacak. Eğer ziyaretçi onu kurarak saati sorarsa, kadran ona saatin kaç olduğunu gösterecek. Bu katmanda, dolayısıyla, onu döndürmemizi bekleyen bir dümen daha olacak.
 |
| Prototip saatin kadranı ve nasıl okunacağı, https://longnow.org/clock/prototype1/ |
Saat hiç kurulmasa da 10,000 yıl boyunca zamanı hesaplayacak şekilde tasarlandı, ancak kimse ondan saatin kaç olduğunu sormaz ise, kadran hep eskide takılı kalmak durumunda. Böyle bir durumda, ziyaret edilmediği ve kurulmadığı koşullarda, saat dağın tepesindeki gece-gündüz sıcaklık farkını enerjiye dönüştürebilen basit bir cihaz ile işleyecek.
Eğer geceler beklenenden soğuk ve gündüzler de daha sıcak olursa, oluşan enerji fazlası ile, onu duyacak kimse olmasa bile saat melodisini çalmaya devam edebilecek.
Saatin dişlilerinin ve mekanizmasının detaylarını görmek için fener götürmemiz gerekecek. Aksi durumda yukardan giren güneş ışığı her şeyi görmemiz için pek yeterli olmayacak.
Toz ve hava ile tıkanmasının önlenmesi için saatin önemli mekanizmaları quartz cam ile kaplı olacak. 10,000 yıl gibi bir sürede korozyona, aşınmaya ve yıpranmaya dirençli olması için saatin malzemelerinin de (metal, taş ve seramik) özenle seçildiğini göreceğiz.
Merdivende yükselmeye devam ederek dağın zirvesine ulaşacağız. Dik tünelin en üstünde, saatin dışarıdan görülebilen tek parçası olan safir cam kubbesini göreceğiz. Her gün güneş en tepedeyken gün ışığı bu kubbeden geçerek saatin şaftına vuracak ve buradaki cihaz vasıtasıyla saat her gün kendi-kendini güneşin konumuna göre ayarlamış olacak. Bu sayede yüzyıllar boyunca hassasiyetini koruyacak.
---
10,000 Yıl Saati, insanlığa, zamana, dünyaya ve evrene, aslında hemen her şeye bakışımızı sorgulayan, kendi kendimize 'emin misin?' diye sorduran bir proje. Hemen görülecek bir etkiye sahip değil. Nasıl olsun? Milenyumda bir tam tur ilerleyen ana dişlisi çoğu insanın hayatında hiç ilerlemeyebilir bile... Bir yandan basit bir turizm cazibe merkezi gibi de algılanabilir ve belki böylece yakındaki 2000 nüfuslu minik ve fakir Van Horn kasabasına gerçek bir faydası dokunur...Bilmiyorum. Ancak kesinlikle bizi düşünmeye teşvik ediyor. Bu blogda bunu yapmayı hedefliyorum. Zaman zaman dağın içindeki bu saatin bana neler düşündürdüğünü anlatacağım. İnsanlığın yıkılmaz bir nişanesi gibi kayanın içine oyulan dev bir sembol mü, yoksa çılgın-zengin bir karakterin inşa ettiği bir turist atraksiyonu mu?
Kaynaklar:
Güzel yazı. Teşekkürler.
YanıtlaSil